سَتَجِدُونَ ءَاخَرِينَ يُرِيدُونَ أَن يَأۡمَنُوكُمۡ وَيَأۡمَنُواْ قَوۡمَهُمۡ كُلَّ مَا رُدُّوٓاْ إِلَى ٱلۡفِتۡنَةِ أُرۡكِسُواْ فِيهَاۚ فَإِن لَّمۡ يَعۡتَزِلُوكُمۡ وَيُلۡقُوٓاْ إِلَيۡكُمُ ٱلسَّلَمَ وَيَكُفُّوٓاْ أَيۡدِيَهُمۡ فَخُذُوهُمۡ وَٱقۡتُلُوهُمۡ حَيۡثُ ثَقِفۡتُمُوهُمۡۚ وَأُوْلَـٰٓئِكُمۡ جَعَلۡنَا لَكُمۡ عَلَيۡهِمۡ سُلۡطَٰنٗا مُّبِينٗا
به زودي ديگراني را خواهيد يافت كه ميخواهند از شما و از قوم خود ايمن شوند، و هرگاه راهي به فتنهگري [قدرتي براي جنگ كردن] براي آنها باز شود، سرنگون در آن باز ميگردند، و اگر از شما گوشه گيري نكردند، و به شما پيشنهاد صلح ندادند، و دست [از جنگ] با شما بر نداشتند، هر كجا كه آنها را يافتيد، بگيريد و بكشيد، و اينها كساني هستند كه براي شما بر عليه آنان حجت آشكاري قرار داده ايم
وَمَا كَانَ لِمُؤۡمِنٍ أَن يَقۡتُلَ مُؤۡمِنًا إِلَّا خَطَـٔٗاۚ وَمَن قَتَلَ مُؤۡمِنًا خَطَـٔٗا فَتَحۡرِيرُ رَقَبَةٖ مُّؤۡمِنَةٖ وَدِيَةٞ مُّسَلَّمَةٌ إِلَىٰٓ أَهۡلِهِۦٓ إِلَّآ أَن يَصَّدَّقُواْۚ فَإِن كَانَ مِن قَوۡمٍ عَدُوّٖ لَّكُمۡ وَهُوَ مُؤۡمِنٞ فَتَحۡرِيرُ رَقَبَةٖ مُّؤۡمِنَةٖۖ وَإِن كَانَ مِن قَوۡمِۭ بَيۡنَكُمۡ وَبَيۡنَهُم مِّيثَٰقٞ فَدِيَةٞ مُّسَلَّمَةٌ إِلَىٰٓ أَهۡلِهِۦ وَتَحۡرِيرُ رَقَبَةٖ مُّؤۡمِنَةٖۖ فَمَن لَّمۡ يَجِدۡ فَصِيَامُ شَهۡرَيۡنِ مُتَتَابِعَيۡنِ تَوۡبَةٗ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَكَانَ ٱللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمٗا
براي هيچ مؤمني روا نيست كه مؤمن ديگري را جز به خطا و اشتباه به قتل برساند، و كسي كه مؤمني را به خطا به قتل برساند، بر وي لازم است كه بردة غلام مؤمني را آزاد كند، و خونبهايی به خانوادة او تسليم نمايد، مگر آنكه [او را] ببخشند، و اگر [مقتول] مؤمن بود، و از مردمي باشد كه با شما دشمن هستند، بايد بردة مؤمني را آزاد نمايد، و اگر [مقتول] از مردمي باشد كه بين شما و آنان پيماني وجود داشته باشد، بايد به خانوادة او ديت بپردازد، و بردة مؤمني را آزاد نمايد، و كسي كه بردة [مؤمني] را نيافت، بايد كه دو ماه پياپي روزه بگيرد، اين [براي قبول] توبه از طرف الله است، و الله داناي با حكمت است
وَمَن يَقۡتُلۡ مُؤۡمِنٗا مُّتَعَمِّدٗا فَجَزَآؤُهُۥ جَهَنَّمُ خَٰلِدٗا فِيهَا وَغَضِبَ ٱللَّهُ عَلَيۡهِ وَلَعَنَهُۥ وَأَعَدَّ لَهُۥ عَذَابًا عَظِيمٗا
و كسي كه مؤمني را از روي قصد به قتل برساند، جزايش جهنم است كه جاودانه در آن ميماند، و الله بر وي غضب كرده و او را لعنت ميكند، و عذاب بزرگي را برايش آماده كرده است
يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا ضَرَبۡتُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ فَتَبَيَّنُواْ وَلَا تَقُولُواْ لِمَنۡ أَلۡقَىٰٓ إِلَيۡكُمُ ٱلسَّلَٰمَ لَسۡتَ مُؤۡمِنٗا تَبۡتَغُونَ عَرَضَ ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا فَعِندَ ٱللَّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٞۚ كَذَٰلِكَ كُنتُم مِّن قَبۡلُ فَمَنَّ ٱللَّهُ عَلَيۡكُمۡ فَتَبَيَّنُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِيرٗا
اي كساني كه ايمان آورده ايد، چون در راه الله [به جهاد] بيرون شديد، پس به خوبي بررسي كنيد، و براي كسي كه براي شما اظهار اسلام كرد، نگوييد كه مؤمن نيستي، تا متاع زندگي دنيا را به دست بياوريد، و در نزد الله غنائم بسياري است، شما نيز پيش از اين، چنين بوديد، و الله بر شما منت نهاد، بنابر اين، بايد خوب بررسي نماييد، به يقين الله به آنچه انجام ميدهيد آگاه است
لَّا يَسۡتَوِي ٱلۡقَٰعِدُونَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ غَيۡرُ أُوْلِي ٱلضَّرَرِ وَٱلۡمُجَٰهِدُونَ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ بِأَمۡوَٰلِهِمۡ وَأَنفُسِهِمۡۚ فَضَّلَ ٱللَّهُ ٱلۡمُجَٰهِدِينَ بِأَمۡوَٰلِهِمۡ وَأَنفُسِهِمۡ عَلَى ٱلۡقَٰعِدِينَ دَرَجَةٗۚ وَكُلّٗا وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلۡحُسۡنَىٰۚ وَفَضَّلَ ٱللَّهُ ٱلۡمُجَٰهِدِينَ عَلَى ٱلۡقَٰعِدِينَ أَجۡرًا عَظِيمٗا
مؤمنان خانه نشيني كه معذور نيستند، با مجاهداني كه به مالها و جانهاي خود در راه الله جهاد ميكنند، برابر نيستند، الله كساني را كه به مالهاي خود و جانهاي خود جهاد ميكنند، بر [خانه] نشينان مرتبة [برتري] داده است، و الله همگان را وعدة نيكو داده است و مجاهدان را بر [خانه] نشينان به مزد بزرگي فضيلت داده است
دَرَجَٰتٖ مِّنۡهُ وَمَغۡفِرَةٗ وَرَحۡمَةٗۚ وَكَانَ ٱللَّهُ غَفُورٗا رَّحِيمًا
اين درجاتي، و مغفرتي، و رحمتي از طرف او است، و الله آمرزندة مهربان است
إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَفَّىٰهُمُ ٱلۡمَلَـٰٓئِكَةُ ظَالِمِيٓ أَنفُسِهِمۡ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمۡۖ قَالُواْ كُنَّا مُسۡتَضۡعَفِينَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ قَالُوٓاْ أَلَمۡ تَكُنۡ أَرۡضُ ٱللَّهِ وَٰسِعَةٗ فَتُهَاجِرُواْ فِيهَاۚ فَأُوْلَـٰٓئِكَ مَأۡوَىٰهُمۡ جَهَنَّمُۖ وَسَآءَتۡ مَصِيرًا
همانا فرشتگان در وقت قبض روح كساني كه بر خود ستم كرده اند ميگويند: در چه حالي بوديد؟ ميگويند: ما در زمين مستضعف بوديم، آنها ميگويند: آيا زمين الله پهناور نبود كه در آن هجرت ميکرديد؟ جايگاه اينها دوزخ است، و [دوزخ] سرانجام بدي است
إِلَّا ٱلۡمُسۡتَضۡعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلۡوِلۡدَٰنِ لَا يَسۡتَطِيعُونَ حِيلَةٗ وَلَا يَهۡتَدُونَ سَبِيلٗا
مگر مستضعفاني از مردان، و زنان و كودكاني كه چارة ندارند، و راهي [جهت هجرت] نمييابند
فَأُوْلَـٰٓئِكَ عَسَى ٱللَّهُ أَن يَعۡفُوَ عَنۡهُمۡۚ وَكَانَ ٱللَّهُ عَفُوًّا غَفُورٗا
اميد است الله آنها را مورد عفو قرار دهد، و الله عفو كنندة آمرزنده است
۞وَمَن يُهَاجِرۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ يَجِدۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ مُرَٰغَمٗا كَثِيرٗا وَسَعَةٗۚ وَمَن يَخۡرُجۡ مِنۢ بَيۡتِهِۦ مُهَاجِرًا إِلَى ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ ثُمَّ يُدۡرِكۡهُ ٱلۡمَوۡتُ فَقَدۡ وَقَعَ أَجۡرُهُۥ عَلَى ٱللَّهِۗ وَكَانَ ٱللَّهُ غَفُورٗا رَّحِيمٗا
و كسي كه در راه الله هجرت كند، در زمين اقامتگاههاي بسيار و رزق و روزي فراواني مييابد، و كسي كه از خانة خود به قصد هجرت به سوي الله و رسول او بيرون شود، و بعد از آن بميرد، به يقين مزد او بر لله است، و الله آمرزندة مهربان است
وَإِذَا ضَرَبۡتُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ فَلَيۡسَ عَلَيۡكُمۡ جُنَاحٌ أَن تَقۡصُرُواْ مِنَ ٱلصَّلَوٰةِ إِنۡ خِفۡتُمۡ أَن يَفۡتِنَكُمُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْۚ إِنَّ ٱلۡكَٰفِرِينَ كَانُواْ لَكُمۡ عَدُوّٗا مُّبِينٗا
و چون در زمين به سفر بيرون شديد، اگر بيم داشتيد كه كافران به شما گزندي ميرسانند، بر شما گناهي نيست كه نماز را كوتاه بخوانيد، ؛ زيرا كافران براي شما دشمن آشكاري هستند
وَإِذَا كُنتَ فِيهِمۡ فَأَقَمۡتَ لَهُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَلۡتَقُمۡ طَآئِفَةٞ مِّنۡهُم مَّعَكَ وَلۡيَأۡخُذُوٓاْ أَسۡلِحَتَهُمۡۖ فَإِذَا سَجَدُواْ فَلۡيَكُونُواْ مِن وَرَآئِكُمۡ وَلۡتَأۡتِ طَآئِفَةٌ أُخۡرَىٰ لَمۡ يُصَلُّواْ فَلۡيُصَلُّواْ مَعَكَ وَلۡيَأۡخُذُواْ حِذۡرَهُمۡ وَأَسۡلِحَتَهُمۡۗ وَدَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لَوۡ تَغۡفُلُونَ عَنۡ أَسۡلِحَتِكُمۡ وَأَمۡتِعَتِكُمۡ فَيَمِيلُونَ عَلَيۡكُم مَّيۡلَةٗ وَٰحِدَةٗۚ وَلَا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ إِن كَانَ بِكُمۡ أَذٗى مِّن مَّطَرٍ أَوۡ كُنتُم مَّرۡضَىٰٓ أَن تَضَعُوٓاْ أَسۡلِحَتَكُمۡۖ وَخُذُواْ حِذۡرَكُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ أَعَدَّ لِلۡكَٰفِرِينَ عَذَابٗا مُّهِينٗا
[اى پيامبر!] چون [هنگام خوف] در ميان آنان بودي، و براي آنان نماز برپا داشتي، بايد گروهي از آنان با تو به نماز بايستند، و سلاحهاي خود را با خود بردارند، و چون سجده كردند، بايد پشت سر شما قرار گيرند، و گروه ديگري كه نماز نگزارده اند، [بيايند] و با تو نماز بگزارند، و بايد احتياط كنند، و اسلحة خود را با خود بردارند، [زيرا] كافران ميخواهند كه اگر از اسلحه و كالاهاي خود غافل شويد، به يكبارگي بر شما حمله كنند، و اگر از باران به زحمت ميشديد، و يا مريض بوديد، بر شما گناهي نيست، كه سلاحهاي خويش را [بر زمين] بنهيد، ولي احتياط كنيد، همانا الله براي كافران عذاب خوار كنندة را آماده كرده است
فَإِذَا قَضَيۡتُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ قِيَٰمٗا وَقُعُودٗا وَعَلَىٰ جُنُوبِكُمۡۚ فَإِذَا ٱطۡمَأۡنَنتُمۡ فَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَۚ إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ كَانَتۡ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِينَ كِتَٰبٗا مَّوۡقُوتٗا
و چون نماز [خوف] را اداء كرديد، در حالت ايستاده و نشسته، و در حال آرميده به پهلوهاي خود به ذكر خدا مشغول شويد، و چون اطمينان حاصل كرديد، [و آسوده خاطر شديد] نماز را [به طور كامل] اداء نماييد؛ زيرا نماز بر مؤمنان در اوقات معيني فرض شده است
وَلَا تَهِنُواْ فِي ٱبۡتِغَآءِ ٱلۡقَوۡمِۖ إِن تَكُونُواْ تَأۡلَمُونَ فَإِنَّهُمۡ يَأۡلَمُونَ كَمَا تَأۡلَمُونَۖ وَتَرۡجُونَ مِنَ ٱللَّهِ مَا لَا يَرۡجُونَۗ وَكَانَ ٱللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا
و در تعقيب كردن گروه [دشمنان] سستي نكنيد، اگر شما متحمل درد و رنج ميشويد، آنها نيز متحمل درد و رنج ميشوند، [با اين تفاوت] كه شما از خدا اميدوار [ثواب] هستيد، و آنها اميدوار [ثواب] نيستند، و الله داناي با حكمت است
إِنَّآ أَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ لِتَحۡكُمَ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ بِمَآ أَرَىٰكَ ٱللَّهُۚ وَلَا تَكُن لِّلۡخَآئِنِينَ خَصِيمٗا
به يقين ما [اين] كتاب را [قرآن مجيد] به حق بر تو نازل كرديم، تا در بين مردم به همان گونه كه الله برايت مينماياند، حكم نمايي، و از خائنان جانبداري مكن
وَٱسۡتَغۡفِرِ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ غَفُورٗا رَّحِيمٗا
و از الله آمرزش بخواه، كه الله آمرزندة مهربان است
وَلَا تُجَٰدِلۡ عَنِ ٱلَّذِينَ يَخۡتَانُونَ أَنفُسَهُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ مَن كَانَ خَوَّانًا أَثِيمٗا
و از كساني كه به خود خيانت ميكنند، دفاع مكن؛ زيرا الله اشخاص خيانتگر گنه پيشه را دوست ندارد
يَسۡتَخۡفُونَ مِنَ ٱلنَّاسِ وَلَا يَسۡتَخۡفُونَ مِنَ ٱللَّهِ وَهُوَ مَعَهُمۡ إِذۡ يُبَيِّتُونَ مَا لَا يَرۡضَىٰ مِنَ ٱلۡقَوۡلِۚ وَكَانَ ٱللَّهُ بِمَا يَعۡمَلُونَ مُحِيطًا
[كارهاي بد خود را] از مردم پنهان ميدارند، و اما از الله پنهان نميدارند، در حالي كه چون شبانگاه سخنان بدي را كه الله نميپسندد ميانديشند، الله با آنها است، و الله به آنچه ميكنند، احاطه دارد
هَـٰٓأَنتُمۡ هَـٰٓؤُلَآءِ جَٰدَلۡتُمۡ عَنۡهُمۡ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا فَمَن يُجَٰدِلُ ٱللَّهَ عَنۡهُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ أَم مَّن يَكُونُ عَلَيۡهِمۡ وَكِيلٗا
هان [اى مؤمنان!] شما هستيد كه در دار دنيا از آنان دفاع ميكنيد، و در روز قيامت كيست كه در مقابل الله از آنان دفاع كند، و يا كيست كه حامي آنان باشد
وَمَن يَعۡمَلۡ سُوٓءًا أَوۡ يَظۡلِمۡ نَفۡسَهُۥ ثُمَّ يَسۡتَغۡفِرِ ٱللَّهَ يَجِدِ ٱللَّهَ غَفُورٗا رَّحِيمٗا
و هر كس كه مرتكب كار بدي شود، و يا بر خود ستم كند، و بعد از آن از الله طلب مغفرت نمايد، الله را آمرزندة مهربان مييايد
وَمَن يَكۡسِبۡ إِثۡمٗا فَإِنَّمَا يَكۡسِبُهُۥ عَلَىٰ نَفۡسِهِۦۚ وَكَانَ ٱللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمٗا
و كسي كه مرتكب گناهي شود، جز آن نيست كه به زيان خودش مرتكب آن [گناه] شده است، و الله داناي با حكمت است
وَمَن يَكۡسِبۡ خَطِيٓـَٔةً أَوۡ إِثۡمٗا ثُمَّ يَرۡمِ بِهِۦ بَرِيٓـٔٗا فَقَدِ ٱحۡتَمَلَ بُهۡتَٰنٗا وَإِثۡمٗا مُّبِينٗا
و كسي كه مرتكب خطا و يا گناهي شود، و سپس بيگناهي را به آن متهم كند، به تحقيق كه بار تهمت و گناه آشكاري را بر دوش گرفته است
وَلَوۡلَا فَضۡلُ ٱللَّهِ عَلَيۡكَ وَرَحۡمَتُهُۥ لَهَمَّت طَّآئِفَةٞ مِّنۡهُمۡ أَن يُضِلُّوكَ وَمَا يُضِلُّونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡۖ وَمَا يَضُرُّونَكَ مِن شَيۡءٖۚ وَأَنزَلَ ٱللَّهُ عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَعَلَّمَكَ مَا لَمۡ تَكُن تَعۡلَمُۚ وَكَانَ فَضۡلُ ٱللَّهِ عَلَيۡكَ عَظِيمٗا
و [اى پيامبر!] اگر فضل و رحمت الله بر تو نميبود، گروهي از آنان تصميم داشتند، كه تو را گمراه كنند، و در حالي كه جز خود [ديگري] را گمراه نميكنند، و به تو هيچ ضرري نميرسانند، و الله كتاب و حكمت را بر تو نازل كرد، و آنچه را كه نميدانستي به تو آموخت، و فضل الله بر تو بسيار زياد است
۞لَّا خَيۡرَ فِي كَثِيرٖ مِّن نَّجۡوَىٰهُمۡ إِلَّا مَنۡ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوۡ مَعۡرُوفٍ أَوۡ إِصۡلَٰحِۭ بَيۡنَ ٱلنَّاسِۚ وَمَن يَفۡعَلۡ ذَٰلِكَ ٱبۡتِغَآءَ مَرۡضَاتِ ٱللَّهِ فَسَوۡفَ نُؤۡتِيهِ أَجۡرًا عَظِيمٗا
در بسياري از سرگوشي كردنهاي آنها خيري نيست، مگر كسي كه [به دادن] صدقه، و يا به كار نيك، و يا به اصلاح بين مردم امر كند، و كسي كه براي خوشنودي الله چنين كند، به زودي برايش مزد بزرگي ميدهيم
وَمَن يُشَاقِقِ ٱلرَّسُولَ مِنۢ بَعۡدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ ٱلۡهُدَىٰ وَيَتَّبِعۡ غَيۡرَ سَبِيلِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ نُوَلِّهِۦ مَا تَوَلَّىٰ وَنُصۡلِهِۦ جَهَنَّمَۖ وَسَآءَتۡ مَصِيرًا
و كسي كه بعد از روشن شدن راه حق برايش، با پيامبر مخالفت كند، و راه ديگري جز راه مؤمنان را در پيش گيرد، به همان راهي كه رفته است، او را رها ميكنيم، و او را در جهنم ميافكنيم [و جهنم] جايگاه بدي است
إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغۡفِرُ أَن يُشۡرَكَ بِهِۦ وَيَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُۚ وَمَن يُشۡرِكۡ بِٱللَّهِ فَقَدۡ ضَلَّ ضَلَٰلَۢا بَعِيدًا
به يقين الله [گناه] شرك آوردن به خود را نميآمرزد، و [گناهان] غير آن را براي هركسي كه بخواهد ميآمرزد، و كسي كه به الله شرك بياورد، به يقين به گمراهي دور و درازي افتاده است
إِن يَدۡعُونَ مِن دُونِهِۦٓ إِلَّآ إِنَٰثٗا وَإِن يَدۡعُونَ إِلَّا شَيۡطَٰنٗا مَّرِيدٗا
[مشركان] به جای الله جز به نزد بتهايی كه [نام] اناث دارند، دعاء نميکنند و [در حقيقت اين مشركان] جز به نزد شيطان سركشي دعاء نميكنند
لَّعَنَهُ ٱللَّهُۘ وَقَالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنۡ عِبَادِكَ نَصِيبٗا مَّفۡرُوضٗا
كه الله لعنتش كرده است، و [شيطان] گفت: من حصة معيني را از بندگانت خواهم گرفت
وَلَأُضِلَّنَّهُمۡ وَلَأُمَنِّيَنَّهُمۡ وَلَأٓمُرَنَّهُمۡ فَلَيُبَتِّكُنَّ ءَاذَانَ ٱلۡأَنۡعَٰمِ وَلَأٓمُرَنَّهُمۡ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلۡقَ ٱللَّهِۚ وَمَن يَتَّخِذِ ٱلشَّيۡطَٰنَ وَلِيّٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِ فَقَدۡ خَسِرَ خُسۡرَانٗا مُّبِينٗا
و به يقين آنها را گمراه ميکنم، و [در دلهاي شان] آرزوهاي [باطلي] ميافکنم، و آنها را امر ميکنم كه گوشهاي چهار پايان را بشكافند، و به آنها امر ميکنم تا خلقت الله را تغيير دهند، و كسي كه شيطان را به جاي الله دوست بگيرد، به يقين به زيان آشكاري زيان كرده است
يَعِدُهُمۡ وَيُمَنِّيهِمۡۖ وَمَا يَعِدُهُمُ ٱلشَّيۡطَٰنُ إِلَّا غُرُورًا
[شيطان] براي آنها وعده ميدهد، و آنها را به آرزو كردن واميدارد، و شيطان جز فريب به آنها وعدة ديگري نميدهد